6. BÖLÜM

Akran İstismarının Yol Açtığı Sorunlar

Okullarda akran istismarının sonuçları üzerine yapılan araştırmaların büyük bir bölümü akranları tarafından ısrarlı bir şekilde istismar edilen çocuk ve ergenlerin yaşadığı sağlık sorunları üzerine odaklanmıştır. Araştırma sonuçları akranları tarafından istismar edilen öğrencilerin diğerleriyle karşılaştırıldığında çarpıcı bir şekilde daha çok ruhsal rahatsızlıklara ve sosyal uyum sorunlarına sahip olduklarını ve yüksek düzeyde psikolojik stres ve fiziksel hastalık belirtileri gösterdiklerini ortaya koymuştur.

 Akran istismarı davranışı gösteren öğrencilerin bir çoğu ise bu davranışlarını yetişkinliğe taşırlar. Bu davranışlar ileride suç davranışlarına dönüşebilir. Bu nedenlerden ötürü, okullarımızda akran istismarını durdurma konusunda ciddi önlemler alınması gerekmektedir.

 Akran istismarının yol açtığı sorunları; ruhsal, akademik ve sosyal durumları olmak üzere üç farklı boyutta inceleyebiliriz.

1.Akran İstismarının Yol Açtığı Ruhsal Sorunlar

Akran istismarına uğramış kişilerin verdiği en genel ruhsal tepkiler arasında; huzursuzluk, tekrarlayan çağrışımsız anılar, panik ve gerginlik hissi ve konsantre bozukluğu sayılmaktadır. Bu tepkiler travma sonrası yaşanan stres tepkileriyle örtüşmektedir. Bu da bize akran istismarının ruhsal yapıda yarattığı hasarın boyutları hakkında bir fikir verebilir. Akran istismarına uğradığı rapor edilen 3000 ilkokul çocuğu üzerinde yapılan geniş çaplı bir araştırmada, bu çocukların daha sık uyku bozukluğu, alt ıslatma, mutsuzluk, baş ağrısı ve karın ağrısı gibi yakınmaları olduğu saptanmıştır. Akran istismarının sıklığının artması her türlü sağlık sorunun ortay çıkmasını doğru orantılı olarak arttırır.

Uzun süre akran istismarına uğramak önceden varolan ruhsal sorunun ya da çatışmanın artmasına da yol açabilir (örn. kekeleme). Yetişkinlik döneminde kekeleme sorunu olan kişilerde yapılan bir aştırmada %80’den fazlasının ilkokul döneminde akran istismarına uğradığı gösterilmiştir. Bu kişilerin büyük bir çoğunluğu, var olan sosyal sorunlarının, istismara uğramayla birlikte daha da kötüye gittiğini, konuşma güçlüklerinin ve genel kaygı düzeylerinin arttığını, kendine güven ve benlik saygısında azalma ve arkadaşlık kurmada güçlük yaşadıklarını belirtmişlerdir.

Araştırmacılar, ilkokul çağındaki çocukların baş ağrısı, karın ağrısı, mutsuzluk, alt ıslatma ve uyku sorunu yakınmalarıyla hastanelere başvurduğunu, bu çocukların değerlendirilmesinde akran istismarına uğramış olabileceklerinin göz önünde bulundurulması gerektiğini vurgulamaktadır. Akran istismarının yol açtığı sorunların en ağırı ve beklide en ciddi olanı kuşkusuz az sayıda da olsa bazı öğrencilerin intihara teşebbüs etmesidir. Bu öğrenciler ve belki de diğer mağdurlar için yaşadıkları olayları başkalarına anlatmadaki güçlükleri akran istismarı ve yol açtığı sorunlarla mücadeledeki en önemli engeldir.

Okullarda yapılan bir çok çalışmada uzun süreli akran istismarına maruz kalan öğrencilerin benlik saygısı, kendine güven, kaygı ve güvensizlik duygularındaki sıklık araştırılmıştır. Rigby ve arkadaşlarının yaptığı bir araştırmada haftada en az bir kere akran istismarına uğrayan öğrencilerde genel depresyon, intihar düşünceleri ve fiziksel yakınmaların, istismara uğramayanlara oranla anlamlı olarak daha yüksek olduğu ortaya çıkmıştır. Benzer bir çalışmada, akran istismarına uğrayan öğrencilerin daha fazla fiziksel yakınma, depresyon benzeri duygulanım ve kendilik algılarında olumsuzluk, istismara uğramayanlara oranla daha yüksek bulunmuştur. Bu öğrenciler akran istismarına uğramayanlara oranla kendilerini daha sıklıkla, hasta ve kaygılı olarak tanımlamaktadırlar.

Benlik saygısı ve akran istismarı arasındaki ilişkiyi araştıran bir seri çalışmadan elde edilen bazı sonuçlar aşağıdadır.

·       Akran istismarına uğrayan öğrenci grubu içinde yüksek benlik saygısına sahip olan öğrenciler, düşük benlik saygısına sahip olanlara oranla anlamlı düzeyde daha düşük stres düzeyi tanımlamışlardır.

·       Akran istismarına uğradıkları saptanan öğrenciler, benlik saygısının düşmesine bağlı olarak sürekli artan ruhsal sağlık sorunları göstermektedirler.

·       Düşük benlik saygısına sahip olan öğrenciler, yüksek benlik saygısına sahip olan öğrencilere oranla, akran istismarına uğradıklarında pasif ya da saldırgan şekilde tepki verirler, diğer bir deyişle tepkileri kontrollü değildir. 

Tüm bunlara ek olarak akran istismarına tanık olmanın özellikle küçük yaş çocuk ve ergenlerde sıkıntı, moral bozukluğu ve kaçınma duygularına yol açtığı saptanmıştır. Bu durum akran istismarına uğrayan çocukla kurulan özdeşimden çok, sıranın kendisine ne zaman geleceği kaygısından doğmaktadır.

Akranlarını istismar eden çocuk ve ergenlerin, davranışlarının zaman içindeki gelişimini izleyen uzun dönemli çalışmalarda bu çocukların yarısından fazlasının 20’li yaşlara geldiklerinde suç niteliği taşıyan davranışlar gösterdikleri saptanmıştır.

Kısaca, akran istismarına uğrayan çocuk ve ergenlerin büyük bir bölümünün hafif ve orta düzeyde psikolojik sorunları ortaya çıkar. Bu çocuk ve ergenlerin daha küçük bir bölümüyse bazen psikosomatik (ruhsal kökenli bedensel yakınmalar) bazen de sosyal izolasyon ve dışlanma şeklinde ciddi ruhsal problemler yaşarlar. Uzun dönemde insan ilişkilerinde uyumsuz bazı davranış örüntüleri geliştirirler.

Özetle, Akran İstismarının Yol Açtığı Ruhsal Sorunlar:

ü Varolan sorunların daha çok artması (kekemelik)

ü Uyku sorunları

ü Gece işemeleri

ü Depresyon

ü Somatik yakınmalar

ü Okul fobisi

ü İntihar düşünceleri ve girişimi

2.Akran İstismarının Yol Açtığı Akademik Sorunlar

Akran istismarına uğrayan öğrenciler sıklıkla okuldan korkarlar, okulu güvensiz ve mutsuz bir yer olarak algılarlar. Ayrıca yapılan bir çok araştırma uzun süreli okul devamsızlığının altında akran istismarına uğrama korkusu ya da gerçekten akran istismarına uğramış olmanın önemli bir etken olduğunu ortaya koymuştur. Amerika’da 8. sınıf öğrencilerinin %50’si ayda en az bir günlerini okulda akran istismarına uğramaktan korktukları için evde kalarak geçirmektedirler. Bazı öğrenciler aşağılanma ve horlanmayla başa çıkamayıp sınıfta kalabilir hatta okulu bırakabilirler.

Özetle, Akran İstismarının Yol Açtığı Akademik Sorunlar:

ü Ders başarısında düşme

ü Konsantrasyon kaybı

ü Ders içi uyumsuzluk

ü Okul reddi

Akran İstismarının Yol Açtığı Sosyal Sorunlar

Akran istismarı davranışının, normal gelişimin bir parçası olduğunu iddia edenler çıkabilir. Ancak bu olumsuz davranışın mağdurlar üzerinde olağanüstü yıkıcı bir etkisi vardır. Bu etki onların yaşamlarında iz bırakır, onlarla yetişkinliğe kadar büyür ve gelişir. Akran istismarına maruz kalmış kişiler mutluluklarını ve başarılarını yeterince yaşayamazlar çünkü mutlu bir yaşamı hak etmediklerini düşünürler. Bunun sonucu olarak sosyal ve duygusal sorunlar yaşarlar. Arkadaşlık kurmak ve sürdürmek onlar için çok güçtür. Bu sorunlar yetişkinlikte de ilerleyerek devam eder ve ağır sosyal uyum sorunları ortaya çıkabilir.

Özetle, Akran İstismarının Yol Açtığı Sosyal Beceri Sorunları:

ü Düşük benlik saygısı

ü Azalmış kendine güven

ü Olumsuz kendilik algısı

ü Arkadaşları tarafından ihmal edildiği duygusu

ü Güvensizlik ve içine kapanıklık

ü Utangaçlık