4. BÖLÜM
Akran İstismarının Türleri ve Görülme Sıklığı
Akran İstismarının Türleri
Akran
istismarı farklı türde davranışlarla karşımıza çıkabilmektedir. Akran
istismarını tanımlarken sözü geçen
davranışın;
● doğrudan
ya da dolaylı;
· fiziksel ya da sözel olması, istismarın türünü
belirler.
Doğrudan
akran istismarı davranışında, akranını istismarı eden öğrenci ile mağdur karşı
karşıyadır. “Ad takma” en sık görülen doğrudan akran istismarı şeklidir. Ad
takmanın nedeni bireysel özellikler olabileceği gibi öğrencinin etnik kökeni,
uyruğu, ırkı, cinsel yönelimi ya da bazı kısıtlılıkları ya da özürleri
olabilir.
Dolaylı
akran istismarında ise mağdur hakkında söylentiler yayma, gruptan dışlama,
oyuna almama, aşağılayıcı mektup, mesaj gönderme gibi davranışlar görülür. Yani, akranını istismar eden öğrenci
ile mağdur karşı karşıya gelmez
Akran
istismarının fiziksel ya da sözel olması istismar davranışının içeriğini
belirler. Bu anlamda ad takma ‘sözel içerikli ve doğrudan’ akran istismarı davranışı olarak da
tanımlanabilir. Sözel içerikli diğer akran istismarı davranışları içinde laf
atma, aşağılama, söylenti yayma, saldırgan ifadeler kullanma, tehdit etme ve
benzeri davranışlar sayılabilir. Tekmeleme, vurma, istemediği davranışları
yapmaya zorlama, sıkıştırma, zorla cep harçlığını ya da eşyalarını almaysa
fiziksel akran istismarı davranışlarından bazılarıdır.
Akran
istismarının türü cinsiyete göre farklılıklar göstermektedir. Erkek öğrenciler kız öğrencilerden daha fazla
istismar eder ve edilirler. Erkekler hem kız hem erkekleri (ancak daha çok
erkekleri) istismar ederken, genellikle doğrudan yolları tercih etmektedirler.
Kızlarsa genellikle hemcinslerini istismar etmeyi tercih ederken daha çok
dolaylı yolları kullanırlar.
Akran
istismarı olarak tanımlanan bazı davranış türleri genellikle daha geniş
kapsamda ele alınan saldırgan davranış türleriyle (ırkçı ve cinsel saldırganlık
gibi) örtüşür. Genel ruh sağlığına olumsuz etkileri açısından bakıldığında
akran istismarıyla ırkçı ve cinsel içerikli saldırgan davranışların sonuçları benzerlik gösterir. Ancak, toplumsal dinamikleri,
süreçleri ve daha farklı boyutta sosyopolitik nedenlere bağlı olan bu
fenomenler akran istismarından ayrı değerlendirilmelidir. Aksi halde tüm
yetişkinleri aynı fikir birliği altında toplamak ve katılımcı olmalarını
sağlamakta zorluklar yaşanabilir. Çünkü, öğrenciler
arasında şiddet ve saldırganlığa karşı olduğunu bildiren birçok yetişkin politik mesajlar taşıyan farklı bir
protokolün altına imza atmak yerine, sessiz destekleyici durumunda kalmayı
tercih edebilir. (bu cümle yukarda ki açıklamaya yönelik olarak mı yazıldı?
Evet, başına “çünkü” koyarsak daha anlaşılır oluyor sanki?) Bu nedenle akran
istismarının tanımlanmasında alınacak önlemler ve müdahalenin planlanmasında bu
konuların dikkate alınmasına özen gösterilmelidir.
Günümüzde
teknolojinin gelişmesi ve günlük yaşamın önemli bir paçası haline gelmesi
sonucunda öğrenciler, internet ve mobil iletişim araçlarını sıklıkla
kullanmaktadırlar. Bu durum nispeten yeni bir akran istismarı şeklinin ortaya
çıkmasına neden olmuştur. İnternet siteleri, e-posta ve cep telefonu mesajları
yoluyla yapılan akran istismarı giderek sıklaşmaktadır.
Akran
istismarı ister sözel olsun ister fiziksel, doğurduğu sonuçlarla her şekilde
çocuğa zarar verici olacaktır. İstismarın sözel ya da dolaylı türde olması
çocuğun ruhsal açıdan daha az etkileneceği anlamına gelmemektedir.
Akran İstismarının Görülme Sıklığı
Akran
istismarının tanımı istismara ilişkin bildirilen olayların sıklığını
değerlendirmede önemli bir noktadır. Dar kapsamlı tanımlamalarla yapılan
araştırmalarda akran istismarının görülme sıklığının daha düşük çıkmasına neden
olacaktır.
Görülme
sıklığını etkileyen bir diğer faktör ise; okul yönetiminin bu konuyu ele alış
biçimidir. Kitabın ilerleyen bölümlerinde akran istismarı sorunuyla mücadele
etmeye karar veren okullarda bu sorunun görülme sıklığının nasıl
azalabileceğini beraber inceleyeceğiz.
Son
olarak görülme sıklığına ilişkin bir başka belirleyici nokta ise; yaş grubudur.
Akran istismarıyla karşı karşıya kalma yaşla beraber azalma eğilimi
göstermektedir. Çünkü çocuklar büyüdükçe yeni baş etme becerileri
geliştirebilirler. Buna ek olarak yaş ilerledikçe öğrencilerin kendilerinden
fiziksel olarak daha güçlü öğrencilerle karşılaşma olasılığı azalır. Bazı
araştırmalarda ilköğretim çağında akran istismarının görülme sıklığı %20-30
arasında değişirken, ortaöğretimde bu oran %10-20’lere düşmektedir.
Bazı
çalışmalarda öğrencilerin %3-6’sı bir yıldan fazla süredir akran istismarıyla
karşı karşıya kaldıklarını belirtmişlerdir. Yurt dışında çocuk ve ergenlere
yönelik hizmet veren telefonla yardım hatlarına başvuruların %60 gibi yüksek
bir oranını akran istismarı olguları oluşturmaktadır. Akran istismarının
görülme sıklığı konusunda ülkemize özgü durumu yansıtan pek fazla araştırma
bulunmamaktadır. M. Pişkin tarafından 2003’de Ankara ve çevresinde yapılan
tarama çalışması sonuçlarına göre, ilköğretim öğrencilerinin %30’u akran
istismarına uğradıklarını ve %6’sı ise akran istismarı davranışı
gösterdiklerini ifade etmişlerdir.
Tüm dünyadaki araştırmacılar, genel oran olarak her 7
öğrenciden 1’inin akran istismarına uğradığını kabul etmektedir.
Akran
İstismarı Davranış Kategorileri Tablosu
Üç
temel akran istismarı davranış kategorisi sözel ve davranışsal olmak üzere
şiddet derecelerine göre ayrılmıştır
|
Bedensel/Fiziksel
|
Duygusal |
Sosyal |
|||
Şiddet Düzeyi |
Sözel |
Davranışsal |
Sözel |
Davranışsal |
Sözel |
Davranışsal |
1 |
Alay etme Fiziksel üstünlüğünü vurgulama |
Tehdit edici mimikler yapma Eşyaların yerini/şeklini değiştirme
İtme/kakma Başkalarına ait eşyaları alma |
Aşağılayıcı sözler İsim takma Eşya ya da giysilerle alay etme Birinin pis ve mikroplu olduğunu söyleme |
Aşağılayıcı bakışlar
Burnunu sıkma ya da benzeri aşağılayıcı davranışlar |
Dedikodu Söylenti çıkarma ve yayma Herkesin ortasında eşya, giysi vb. alay etme |
Dolaylı olarak grup dışında kalmasını sağlama
|
2 |
Dövme ile tehdit etme Hedefteki öğrenciyi suçlama |
Eşyalara zarar verme Çalma Kavga başlatma Yaralama Sendeleme ya da düşmeye neden olma Saldırma |
Ailesini aşağılama Telefonla rahatsız etme Zekası ya da bedensel kabiliyeti ile alay etme |
Ödevleri değiştirme Ödevleri bozma Kişisel eşyaları ve giysileri bozma |
Irk ya da cinsiyetini aşağılama Dedikodu ve söylentileri arttırma Diğer ilişkilerini görmezden gelme |
Başkasının aptal görünmesini sağlama Gruptan dışlama |
3 |
Sürekli ve/veya artan şekilde tehdit etme Haraç kesme Sessiz kalmasını sağlamak için tehdit etme
“söylersen, görürsün….” |
Eşyalara zarar verme -ciddi Yangın çıkarma Isırma Kabadayılık Tekrarlayıcı tehditkar mimikler ve davranışlar Silahla saldırı |
Telefonla korkutma Herkesin ortasında küçük düşürme |
Dışlama Kişisel eşyalara ve giysilere zarar verme |
Gruptan tamamen dışlama ile tehdit etme |
Herkesin aşağılamasını sağlama Gruptan tamamen dışlama |
Hazelden/Johnson
Enstitüsü’nün, Akran İstismarına Hayır Programı’ndan alınmıştır.