4. BÖLÜM

Akran İstismarının Türleri ve Görülme Sıklığı

Akran İstismarının Türleri

Akran istismarı farklı türde davranışlarla karşımıza çıkabilmektedir. Akran istismarını tanımlarken sözü geçen davranışın;

●   doğrudan ya da dolaylı;

·       fiziksel ya da sözel olması, istismarın türünü belirler.

Doğrudan akran istismarı davranışında, akranını istismarı eden öğrenci ile mağdur karşı karşıyadır. “Ad takma” en sık görülen doğrudan akran istismarı şeklidir. Ad takmanın nedeni bireysel özellikler olabileceği gibi öğrencinin etnik kökeni, uyruğu, ırkı, cinsel yönelimi ya da bazı kısıtlılıkları ya da özürleri olabilir.

Dolaylı akran istismarında ise mağdur hakkında söylentiler yayma, gruptan dışlama, oyuna almama, aşağılayıcı mektup, mesaj gönderme gibi davranışlar görülür. Yani, akranını istismar eden öğrenci ile mağdur karşı karşıya gelmez

Akran istismarının fiziksel ya da sözel olması istismar davranışının içeriğini belirler. Bu anlamda ad takma ‘sözel içerikli ve  doğrudan’ akran istismarı davranışı olarak da tanımlanabilir. Sözel içerikli diğer akran istismarı davranışları içinde laf atma, aşağılama, söylenti yayma, saldırgan ifadeler kullanma, tehdit etme ve benzeri davranışlar sayılabilir. Tekmeleme, vurma, istemediği davranışları yapmaya zorlama, sıkıştırma, zorla cep harçlığını ya da eşyalarını almaysa fiziksel akran istismarı davranışlarından bazılarıdır.

Akran istismarının türü cinsiyete göre farklılıklar göstermektedir. Erkek öğrenciler kız öğrencilerden daha fazla istismar eder ve edilirler. Erkekler hem kız hem erkekleri (ancak daha çok erkekleri) istismar ederken, genellikle doğrudan yolları tercih etmektedirler. Kızlarsa genellikle hemcinslerini istismar etmeyi tercih ederken daha çok dolaylı yolları kullanırlar.

Akran istismarı olarak tanımlanan bazı davranış türleri genellikle daha geniş kapsamda ele alınan saldırgan davranış türleriyle (ırkçı ve cinsel saldırganlık gibi) örtüşür. Genel ruh sağlığına olumsuz etkileri açısından bakıldığında akran istismarıyla ırkçı ve cinsel içerikli saldırgan davranışların  sonuçları benzerlik  gösterir. Ancak, toplumsal dinamikleri, süreçleri ve daha farklı boyutta sosyopolitik nedenlere bağlı olan bu fenomenler akran istismarından ayrı değerlendirilmelidir. Aksi halde tüm yetişkinleri aynı fikir birliği altında toplamak ve katılımcı olmalarını sağlamakta zorluklar yaşanabilir. Çünkü, öğrenciler arasında şiddet ve saldırganlığa karşı olduğunu bildiren birçok yetişkin  politik mesajlar taşıyan farklı bir protokolün altına imza atmak yerine, sessiz destekleyici durumunda kalmayı tercih edebilir. (bu cümle yukarda ki açıklamaya yönelik olarak mı yazıldı? Evet, başına “çünkü” koyarsak daha anlaşılır oluyor sanki?) Bu nedenle akran istismarının tanımlanmasında alınacak önlemler ve müdahalenin planlanmasında bu konuların dikkate alınmasına özen gösterilmelidir.

Günümüzde teknolojinin gelişmesi ve günlük yaşamın önemli bir paçası haline gelmesi sonucunda öğrenciler, internet ve mobil iletişim araçlarını sıklıkla kullanmaktadırlar. Bu durum nispeten yeni bir akran istismarı şeklinin ortaya çıkmasına neden olmuştur. İnternet siteleri, e-posta ve cep telefonu mesajları yoluyla yapılan akran istismarı giderek sıklaşmaktadır.

Akran istismarı ister sözel olsun ister fiziksel, doğurduğu sonuçlarla her şekilde çocuğa zarar verici olacaktır. İstismarın sözel ya da dolaylı türde olması çocuğun ruhsal açıdan daha az etkileneceği anlamına gelmemektedir.

Akran İstismarının Görülme Sıklığı

Akran istismarının tanımı istismara ilişkin bildirilen olayların sıklığını değerlendirmede önemli bir noktadır. Dar kapsamlı tanımlamalarla yapılan araştırmalarda akran istismarının görülme sıklığının daha düşük çıkmasına neden olacaktır.

Görülme sıklığını etkileyen bir diğer faktör ise; okul yönetiminin bu konuyu ele alış biçimidir. Kitabın ilerleyen bölümlerinde akran istismarı sorunuyla mücadele etmeye karar veren okullarda bu sorunun görülme sıklığının nasıl azalabileceğini beraber inceleyeceğiz.

Son olarak görülme sıklığına ilişkin bir başka belirleyici nokta ise; yaş grubudur. Akran istismarıyla karşı karşıya kalma yaşla beraber azalma eğilimi göstermektedir. Çünkü çocuklar büyüdükçe yeni baş etme becerileri geliştirebilirler. Buna ek olarak yaş ilerledikçe öğrencilerin kendilerinden fiziksel olarak daha güçlü öğrencilerle karşılaşma olasılığı azalır. Bazı araştırmalarda ilköğretim çağında akran istismarının görülme sıklığı %20-30 arasında değişirken, ortaöğretimde bu oran %10-20’lere düşmektedir.

Bazı çalışmalarda öğrencilerin %3-6’sı bir yıldan fazla süredir akran istismarıyla karşı karşıya kaldıklarını belirtmişlerdir. Yurt dışında çocuk ve ergenlere yönelik hizmet veren telefonla yardım hatlarına başvuruların %60 gibi yüksek bir oranını akran istismarı olguları oluşturmaktadır. Akran istismarının görülme sıklığı konusunda ülkemize özgü durumu yansıtan pek fazla araştırma bulunmamaktadır. M. Pişkin tarafından 2003’de Ankara ve çevresinde yapılan tarama çalışması sonuçlarına göre, ilköğretim öğrencilerinin %30’u akran istismarına uğradıklarını ve %6’sı ise akran istismarı davranışı gösterdiklerini ifade etmişlerdir.

Tüm dünyadaki araştırmacılar, genel oran olarak her 7 öğrenciden 1’inin akran istismarına uğradığını kabul etmektedir.

Akran İstismarı Davranış Kategorileri Tablosu

Üç temel akran istismarı davranış kategorisi sözel ve davranışsal olmak üzere şiddet derecelerine göre ayrılmıştır

Hazelden/Johnson Enstitüsü’nün, Akran İstismarına Hayır Programı’ndan alınmıştır.